Rącznik pospolity

©

©Ricinus communis

Opis

Rodzina: Euphorbiaceae – wilczomleczowate

W tropikach jest byliną, u nas roślina roczna o znacznej wysokości i szerokości. Pod ziemią korzeń palowy obudowany licznymi korzeniami bocznymi. Mimo swej solidności jest on jednak nieproporcjonalnie mały do wielkości rośliny. Wyrastający z korzenia pęd o różnej – uzależnionej od podgatunku – barwie słabo się rozgałęzia. Jest on dość luźno ulistniony. Liście bardzo duże (średnica do 50 cm) dłoniastodzielne o co najmniej 7 klapach. Wyrastają na długich ogonkach, co powoduje że roślina ma bardzo luźny pokrój. Ich kolor również uzależniony jest od podgatunku i mogą być zupełnie zielone, z dodatkiem buraczkowej czerwieni lub całkowicie zabarwione antocyjanem. W miejscu przyczepienia liści czyli na węzłach

 występują nektarniki, stąd często można zobaczyć mrówki na roślinie spijające nektar. W zamian za nektar mrówki bronią rośliny jak swej fortecy. Na każdym rozgałęzieniu pojawiają się groniaste kwiatostany. Rącznik jest rośliną rozdzielnopłciową ale jednopienną. Oznacza to że kwiat jest albo żeński albo męski lecz występują na jednej roślinie.

 W kwiatostanie kwiaty męskie (o nawet 1000 pylnikach) są zgrupowane w dolnej jego części.

 Górna część to kwiatostany żeńskie. Do zapylenia dochodzi z udziałem wiatru czyli roślina wiatropylna.

 Kwiat żeński po zapyleniu przekształca się w mięsistą, trójdzielną i kolczastą torebkę. W każdej z trzech komór jest jedno duże nasiono. Ich wielkość może dochodzić do 2 cm. Kształt wyraźnie przypomina bardzo opitego krwią kleszcza. Stąd nazwa całego rodzaju, bo łacińskie słowo ricinus jest nazwą i oznacza kleszcz owczy. Łupina nasiona jest mozaikowo zabarwiona i bardzo twarda. Tak na marginesie – olej rycynowy stanowi około 50 % ciężaru nasion.

Tutaj trzeba wyjaśnić, że nasiona rącznika to śmiertelna trucizna. Człowiekowi wystarczy 0,5 mg rycyny by zmarł w straszliwych bólach. Taką ilość rycyny da nam około 10 nasion. Przy czym jedno ziarno może zabić dziecko. Trudno dzieciom wytłumaczyć, że te piękne i kolorowe nasionka to nie fasola. Na tą truciznę wrażliwy jest cały świat zwierzęcy lecz w różnym stopniu. 4 nasiona zabije królika, 5 owcę, 6 wołu lub konia, 7 świnię, 11 psa, ale dopiero 80 nasion zabije kaczkę. Objawy zatrucia rycyną rozpoczynają się dopiero po kilku godzinach od zjedzenia nasion. Na koniec dodam, że rycyna jest najskuteczniejszą roślinną trucizną. Proszę nie kojarzyć rycyny prosto z nasion z olejkiem rycynowym, bo w tym specyfiku rycyny jest śladowa ilość.

Na naszym rynku detalicznym na razie nie ma odmian. Są natomiast różniące się wielkością i kolorem pędów i liści podgatunki. Podgatunek (określany mianem subspecjes czyli ssp.) to taka roślina, która od gatunku różni się cechami drugorzędnymi np. kolorem liści. W obrocie mamy zatem;

Ricinus communis ssp. chinensis – rącznik chiński

Ricinus communis ssp. indicus – rącznik indyjski

Ricinus communis ssp. sanguineus – rącznik krwistoczerwony

Ricinus communis ssp. persica – rącznik perski

Ricinus communis ssp. zanzibarinus – rącznik zanzibarski

Występowanie

Miejscem skąd się rozprzestrzeniły to najprawdopodobniej północno wschodnia Afryka. Trudno dzisiaj o pewność ponieważ roślina w uprawie jest już od starożytności.

Wysokość

Od 2 do 3 metrów i co najmniej 1 metr szerokości.

Termin kwitnienia

Od lipca do września.

Kolor kwiatu

Żeńskie są czerwone, a męskie kremowe.

Stanowisko

Jako roślinie tropików dajemy jej stanowisko w pełnym słońcu.

Wymagania i pielęgnacja

Roślina z uwagi na znaczne rozmiary oraz tempo wzrostu potrzebuje gleb żyznych, przepuszczalnych choć lekko gliniastych. Ma bardzo duże zapotrzebowanie na wodę w glebie. Na glebach bardziej piaszczystych przed sadzeniem rącznika dobrze byłoby zaprawić dużo za duże dołki kompostem i dopiero w nie sadzić rozsadę. Przy siewie wprost do gruntu przekopać ten kawałek z dużą dawką kompostu. Na tzw.”obiad” czyli w momencie pojawienia się pąków kwiatowych warto dać dawkę azofoski lub innego pełnoskładnikowego nawozu. Jeśli w naszym ogrodzie mamy duży przepływ powietrza należy zawczasu zastanowić się nad estetycznym palikiem by roślinę podwiązać. Podobnie w okresie silnych deszczy. Rozmiękła ziemia nie daje takiego zabezpieczenia dla korzeni i zbyt mała bryła korzeniowa może spowodować przewracanie się roślin.

Kto koniecznie chce mieć rącznika, a w ogrodzie są dzieci powinien rozpatrzeć ścięcie kwiatostanów tuż po przekwitnięciu. Ponieważ do zawiązania i pełnego wykształcenia nasion roślina potrzebuje minimum 150 dni więc na nasiona trzeba zostawiać pierwszy kwiatostan. By uchronić dzieci od sięgania po te czerwone kulki warto założyć na nie stylonową pończochę i na szypułce zawiązać tak by dzieci nie były w stanie rozwiązać. Owoce będą mieć słońce więc procesy będą trwać. Inne materiały typu cienka agrowłóknina mało się do tego nadają bo zabierają zbyt dużo światła.

Mrozoodporność

Młode rośliny padają przy temperaturze -1 ⁰C, dorosłe -3 ⁰C.

Rozmnażanie

Podaje się zwykle, że nasiona zachowują zdolność kiełkowania 2-3 lata. Bywa jednak, że kiełkują nawet dużo starsze. Jednak kiełkowanie nasion jest bardzo nierównomierne i różnica między pierwszym a ostatnim może wynosić nawet miesiąc. By poprawić równomierność wschodów ocieramy tą twardą skórkę w między dwoma kawałkami drobnego papieru ściernego, a następnie moczymy przynajmniej przez noc. Po wykiełkowaniu rosną bardzo szybko. Ponieważ w tym czasie(marzec) jest jeszcze mało światła, siewki mocno się wyciągają i mamy dwa liścienie na bardzo długiej nodze. Można rozsadzając siewki do osobnych doniczek posadzić je głębiej skracając w ten sposób tą nogę. Także wysadzając do gruntu możemy sadzić głębiej niż rosły w doniczce.

Bezpośrednio do gruntu siejemy systemem gniazdowym co 60 do 100 cm kopiemy dołek i wsypujemy po 3 nasiona. Kiedy siewki wzejdą wybieramy tą najsilniejszą.

Choroby i szkodniki

Raczej brak chętnych na szkodzenie roślinie.

Zastosowanie

Nie miałam okazji sprawdzić danych związanych z pogłoską że rącznik jest skutecznym środkiem na zwalczanie kretów i nornic.

Poza ozdobą rabat jest rośliną wykorzystywaną w wielu dziedzinach od farmacji przez kosmetykę do produkcji delikatnych smarów lotniczych. Nie będę się jednak nad tym rozwodzić i zainteresowanych odsyłam do netu gdzie jest mnóstwo informacji.

O jednym tylko napiszę. Wyjeżdżających do Egiptu i krajów ościennych przestrzegam przed kupowaniem naszyjników z nasion rącznika. Są piękne, ale nie wiadomo kiedy mogą dostać się w niepowołane ręce.

Przypisy

---

Wykorzystano zdjęcia z następujących stron:

Nasiona – http://picasaweb.google.com/lh/photo/AOpbxM_SKBPmYuJfYoe3hg

Kwiaty+owoc – http://www.maltawildplants.com/EUPH/Ricinus_communis.php

Ricinus communis – http://www.learn2grow.com/plants/ricinus-communis-sanguineus/